منظور از شب ادراری حالتی است که کودک شب‌ها ناخواسته رختخواب خود را خیس می‌کند. شب ادراری تقصیر کودک نیست و نباید صبح در مواجهه با ملافه‌ی خیس او را متهم به تنبلی کرد. حدود 12 % از کودکان هفت تا نه ساله مرتب شب‌ها در رختخواب ادرار می‌کنند. در این بین مشکل تعداد اندکی از کودکان (2 ـ 1.5 %) تا دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه می‌یابد.
شب ادراری آسیب شدیدی به اعتماد به نفس کودک می‌زند و آرامش زندگی خانوادگی را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد. البته از آنجایی که این عوارض معمولاً سرکوب شده و انکار می‌شود، یافتن آنها و کمک کردن به کودک چندان آسان نیست. مداخله و درمان زودهنگام شب ادراری آرامش و راحتی خواب شبانه را برای کودک به ارمغان می‌آورد. تمام کودکان 5 ساله و بزرگتری که دچار شب ادراری هستند، نیاز به درمان دارند. متخصصین ما در کلینیک طب فیزیکی و توانبخشی امید با ارائه روش‌های نوین درمان بی اختیاری ادرار مانند توانبخشی لگن با بیوفیدبک، ورزش و تحریک الکتریکی در آماده ارائه خدمت به کودکانی که از مشکل شب ادراری رنج می برند، هستند.
جنبه‌های طبیعی شب ادراری
دامنه مسائل مربوط به شب ادراری در کودکان بسیار گسترده است. رفتن به سرویس بهداشتی معمولاً در بازه سنی دو تا چهار سال به کودک آموزش داده می‌شود. با این حال برخی کودکان نمی‌توانند رختخواب خود را تمام شب خشک نگه دارند و باید چند سال بزرگتر شوند تا بتوانند مثانه را کامل تحت کنترل درآورند. گاهی اوقات کودکی که سابقاً شب را خشک به صبح می‌رسانده است، ناگهان به دلیل اضطراب در محیط خانوادگی یا ترس و نگرانی از مدرسه، دچار مشکل شب ادراری می‌شود. به موازات بالا رفتن سن و بلوغ یافتن سیستم بدن احتمال شب ادراری بچه‌ها نیز کاهش می‌یابد و تقریباً تمام کودکان تا دوران نوجوانی یا بسیار زودتر از آن، با این مشکل خجالت‌آور خداحافظی می‌کنند. اکثر کودکانی که مدرسه می‌روند و جای خود را خیس می‌کنند، دچار شب ادراری اولیه هستند و هرگز نتوانسته‌اند مثانه را شب‌ها کنترل کنند. سابقه خانوادگی نیز نقش مهمی در بی‌اختیاری شبانه کودکان دارد. بنابراین اگر خودتان صبح‌ها با ملافه خیس مواجه می‌شدید، نباید از شب ادراری فرزندتان متعجب شوید.
چه زمانی باید برای درمان شب ادراری اقدام کرد؟
هر زمان که نگران این مشکل شدید، می‌توانید با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید. اما اگر شب ادراری فرزندتان سابقه نداشته و ناگهان رخ داده است، حتماً به سرعت به پزشک مراجعه کنید. پزشک کودک را معاینه می‌کند تا مطمئن شود که علت شب ادراری ابتلا به عارضه‌ای جدی نیست. فقط تعداد اندکی از موارد شب ادراری در کودکان از دیابت، عفونت، ناهنجاری‌های مثانه یا کلیه یا عارضه‌های دیگر نشأت می‌گیرد. اگر فرزندتان دچار علائم غیرعادی مانند سوزش ادرار یا ادرار خون‌آلود باشد، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
علل اولیه شب ادراری
شب ادراری در کودکان سه دلیل اصلی دارد:
مثانه به قدر کافی کشیده نمی‌شود تا تمام ادرار را در طول شب نگه دارد.
شب‌ها ادرار بسیار زیادی تولید می‌شود.
کودک هنگامی که مثانه پیام پر شدن را به مغز می‌فرستد، از خواب بیدار نمی‌شود.
دلایل شب ادراری در کودکان متعدد است که خوشبختانه تمام آنها قابل درمان است. شب ادراری می‌تواند ارثی نیز باشد، اگر یکی از والدین خاطره ناخوشایندی از شب‌های دوران کودکی خود داشته باشد، فرزندشان نیز به احتمال 40 % این مشکل را تجربه خواهد کرد. حال اگر هر دو والدین شب ادراری را تجربه کرده باشند، این احتمال به 70 % افزایش می‌یابد.
یبوست
یبوست باعث می‌شود که روده پر از مدفوع شود. روده‌ی پر به مثانه فشار می‌آورد و فضای لازم برای کشیده و پر شدن آن محدود می‌شود. در نتیجه کودک حس می‌کند که باید مثانه را دفعات بیشتری تخلیه کند و بارها برای تخلیه مقدار کمی ادرار به سرویس بهداشتی می‌رود. بنابراین یبوست نیز می‌تواند باعث بی‌اختیاری شبانه یا روزانه شود.
مثانه پرکار
مثانه پرکار یا بیش‌فعال، پیش از پر شدن مثانه پیامی مبنی بر ضرورت تخلیه فوری مثانه را به مغز می‌فرستد. مثانه پرکار معمولاً حجم کمتری از ادرار را نگه می‌دارد. نشانه‌های مثانه پرکار عبارت است از:
تکرر ادرار (بیش از 8 بار در روز) و احساس نیاز به تخلیه فوری مثانه
لکه‌های کوچکتر ادرار روی رختخواب علامت این است که مثانه دفعات بیشتر و در حجم‌های کمتر تخلیه می‌شود.
شب ادراری در کودکان غالباً بیش از یک بار در شب رخ می‌دهد و کودک گاهی پس از آن بیدار می‌شود.
تولید مقدار زیادی ادرار در طول شب
هورمون وازوپرسین به کلیه‌ها می‌گوید که شب‌ها ادرار کمتری تولید کنند. حال اگر وازوپرسین کافی هنگام خوابیدن تولید نشود، کلیه‌ها بیش از توان نگهداری مثانه، ادرار تولید می‌کنند. هیچ آزمایشی برای بررسی میزان وازوپرسین وجود ندارد، اما نشانه‌های زیر علامت کمبود این هورمون است:
شب ادراری مکرر، گاهی بیش از یک بار در طول شب
نخستین مورد شب ادراری چند ساعت پس از خوابیدن رخ می‌دهد.
بعید است که کودک از خواب بیدار شود و اگر پوشک بسته شده باشد، پوشک بسیار سنگین می‌شود و ادرار را پس می‌دهد. اگر کودک پوشک نداشته باشد، لکه‌های ادرار بزرگ و زرد کمرنگ خواهد بود و بوی بدی نمی‌دهد.
بیدار نشدن کودک پس از ارسال پیام پر شدن مثانه
برخی کودکان هنگام ارسال پیام پر بودن مثانه از خواب بیدار نمی‌شوند یا زمانی بیدار می‌شوند که دیگر دیر شده است. در این شرایط زنگ هشدار روش موفقیت‌آمیزی است که شیوه نشان دادن واکنش مناسب به سیگنال‌های مثانه را به مغز آموزش می‌دهد. به محض آن که کودک شروع به ادرار کردن می‌کند، زنگ هشدار به صدا درمی‌آید. کودک به مرور زمان یاد می‌گیرد که پس از پر شدن مثانه بیدار شود و به دستشویی برود.
عفونت مجاری ادرار (UTI)
علائم عفونت مجاری ادرار در طول روز محسوس است و بر توانایی کودک برای خشک نگه داشتن رختخواب در طول شب اثر می‌گذارد. نشانه‌های عفونت مجاری ادرار عبارت است از:
ادرار بوی ماهی می‌دهد، کدر است و در آن رگه‌های خون وجود دارد.
تب داشتن کودک
استفراغ
کودک ادرار را با ناراحتی و به دشواری تخلیه می‌کند.
مشکل بی‌اختیاری علاوه بر شب در طول روز نیز وجود دارد.
اضطراب و استرس
کودکانی که سابقه مشکل شب ادراری ندارند، نیز در اثر استرس و اضطراب ناشی از بیماری، مدرسه رفتن، اسباب‌کشی، متولد شدن خواهر یا برادر جدید، امتحان داشتن یا هر گونه تغییر بزرگ دیگر در زندگی ناگهان شب‌ها جای خود را خیس می‌کنند. شب ادراری در کودکان پس از یک دوره خشک ماندن رختخواب، شب‌ادراری ثانویه یا شب ادراری با شروع دیرهنگام نامیده می‌شود.
نقص عملکرد کف لگن
کف لگن از عضله و بافت‌های دیگری تشکیل می‌شود که بندی را از استخوان شرمگاهی تا استخوان دنبالچه ایجاد می‌کنند. کف لگن اندام‌های تناسلی و شکمی را نگه می‌دارد و به کنترل مثانه و روده کمک می‌کند. منظور از نقص عملکرد کف لگن طیف وسیعی از مشکلاتی است که باعث ضعف و یا گرفتگی این عضلات می‌شود. حساسیت بافت اطراف اندام‌های کف لگن افزایش یا کاهش می‌یابد و در نتیجه کودک دچار اختلال شب ادراری می‌شود.
درمان شب ادراری در کودکان
مشکل شب ادراری اکثر کودکان به مرور زمان برطرف می‌شود، راه‌های درمان شب ادراری متعددی برای رفع این مشکل وجود دارد.
نوشاندن مقدار زیادی مایعات در طول روز به کودک
مطمئن شوید که فرزندتان در طول روز به قدر کافی مایعات نوشیده است. بهتر است کودک از یک ساعت قبل از خواب مایعات ننوشد. همچنین نوشیدنی‌های حاوی کافئین، مانند نوشابه، چای، قهوه یا شکلات داغ، به کودک ندهید، چون این نوشیدنی‌ها نیاز به ادرار کردن را افزایش می‌دهد. از فرزندتان بخواهید که در طول روز مرتب به دستشویی برود. مطمئن شوید که فرزندتان قبل از خواب به دستشویی رفته است و می‌تواند در طول شب نیز راحت به دستشویی برود.
تشویق کردن کودک
شب ادراری در کودکان مسأله‌ای نیست که کودک بتواند آن را کنترل کند، بنابراین مبنای جایزه دادن را خیس شدن یا نشدن رختخواب نگذارید. در عوض فرزندتان را به بهانه‌های زیر تشویق کنید:
نوشیدن مقدار زیادی مایعات در طول روز
به خاطر ادرار کردن قبل از خوابیدن
توصیه‌ها
توصیه‌های زیر را برای مدیریت شب ادراری در کودکان رعایت کنید:
مطمئن شوید که کودک در طول شب به راحتی به دستشویی دسترسی دارد. برای مثال اگر تخت دوطبقه است، بگذارید کودک در تخت پایین بخوابد. همچنین می‌توانید لامپ دستشویی را روشن بگذارید و صندلی توالت کودک را در جای مناسب قرار دهید.
تشک و پتوی کودک را با روکش‌های ضدآب بپوشانید.
کودک را شب‌ها از خواب بیدار نکنید یا او را بغل نکنید و به دستشویی نبرید، این کار در درازمدت کمکی به او نخواهد کرد.
کودکان بزرگتر می‌خواهند که شب‌ها جای خود را عوض کنند، بنابراین مطمئن شوید که ملافه و تشک تمیز در دسترس دارید.
توانبخشی کف لگن
معاینه بالینی برای بررسی عضلات شکم، پا، کمر و بخش‌های دیگر مرتبط با مشکل شب ادراری در کودکان انجام می‌شود. این معاینه در حضور والدین و از روی لباس انجام می‌شود. درمان دستی کاملاً خصوصی است، نیازی به درآوردن لباس ندارد و در صورت راحت بودن کودک حدود یک ساعت طول می‌کشد. متخصص با کودک و اعضاء خانواده وی رابطه نزدیکی برقرار می‌کند و درمان را متناسب با شرایط کودک تغییر می‌دهد. متخصص رویکردی کلی‌نگر انتخاب می‌کند، تغذیه کودک و الگوهای خواب را بررسی می‌کند و به مشکلات رفتاری مرتبط با مشکل فعلی توجه می‌کند. درمان شب ادراری در کودکان شامل موارد زیر می‌شود:
بیوفیدبک، الکترومیوگرافی سطحی (استیکرها یا الکترودهای خارجی)
تغییر رژیم غذایی و تعدیل رفتار
متحرک‌سازی بافت نرم، آزادسازی میوفاسیال و در صورت لزوم ماساژ بافت عمقی
سرما و گرما درمانی
تمرین‌های مناسب کششی و تقویتی توانبخشی عضلات اطراف و کف لگن
تکنیک‌های آرام‌سازی
بازآموزی مثانه
بازآموزی عضلات کف لگن
دارو برای درمان شب ادراری در کودکان
اگر زنگ هشدار کمکی نکند یا مناسب نباشد، دارو تجویز می‌شود. پزشک داروی دسموپرسین تجویز می‌کند. این دارو میزان ادرار تولیدی توسط کلیه‌ها را کاهش می‌دهد. دارو باید دقیقاً قبل از خوابیدن کودک مصرف شود. اگر دسموپرسین یا هشدار شب ادراری (یا ترکیبی از این دو) موثر نباشد، کودک باید به متخصص ارجاع داده شود تا متخصص داروهای مناسب را تجویز کند.
